Dyrektor Muzeum - o. Efrem Obruśnik OFM

Zastępca Dyrektora Muzeum - o. Marcin Kozdrach OFM

Kontakt w sprawie oprowadzania:  (+48) 725305777

 

Przy bazylice mieści się założone w roku 1971 przez o. Kajetana Grudzińskiego (+1986) Muzeum Prowincji, które gromadzi przedmioty zabytkowe z utraconych po Drugiej Wojnie Światowej klasztorów wschodnich, a także z innych klasztorów Prowincji. Pomieszczenia poszerzone w ostanich latach obejmują zbiory obrazów, rzeźb i wytworów rzemiosła artystycznego. 

LOKALIZACJA 
Muzeum Prowincji Ojców Bernardynów w Leżajsku stanowi integralną część znacznego kompleksu zabytkowego, w skład którego wchodzi wzniesiona w latach 1618-1628 bazylika i klasztor wraz z otoczeniem: basztami, dziedzińcami, murami obronnymi i lasami. 
Muzeum mieści się w obrębie południowo-zachodniego pawilonu i części podpiwniczenia południowego skrzydła zabudowań klasztornych. Tworzą je pojedyncze sale znajdujące się na dwóch kondygnacjach położonych nad zakrystią bazyliki, które łączy ze sobą pomieszczenie dolnej strefy wieży zegarowej adaptowane na klatkę schodową. Powyższy ciąg komunikacyjny umożliwia ewakuację od drzwi wejściowych, znajdujących się obok zakrystii, do wejścia wiodącego na najwyższe piętro. Do pomieszczeń muzealnych należy także strych pawilonu, we wnętrzu którego znajduje się sala z widocznymi z elementami pierwotnej więźby dachowej. Z całością wspomnianego dotąd kompleksu pomieszczeń złączone są niewielkie sale ekspozycyjne, których I poziom jest nieco niższy w stosunku do wspomnianych pomieszczeń pierwszego i drugiego piętra. Do wnętrza tych sal prowadzą osobne wejścia ze schodami. Sale łączy jednolity ciąg krętych schodów, komunikujących drugie piętro - z hallem przed zakrystią. 
Do najbardziej interesujących części zabudowań muzealnych należą podpiwniczenia. Tworzy je ciąg dwóch sal zlokalizowanych pod południowym skrzydłem klasztoru oraz sala znajdująca się pod zakrystią, której wnętrze otwiera się do niedawno odkrytych fragmentów XVII-wiecznego, podziemnego systemu fortyfikacji. 

HISTORIA 
Muzeum Prowincji Ojców Bernardynów w Leżajsku od 1971 roku gościło w swych progach wiele wycieczek, dostojników kościelnych i państwowych, pielgrzymów nawiedzających tutejsze sanktuarium, przedstawicieli rozmaitych środowisk, młodzież i dzieci. Od samego początku traktowane jest jako integralna część tutejszego sanktuarium. 
Idea powstania muzeum dotyczyła troski o dziedzictwo powstałe zarówno w bernardyńskich warsztatach klasztornych, jak zawdzięczające swe zaistnienie inicjatywie samych fundatorów. Burzliwe dzieje Kościoła katolickiego w Polsce, przypadające na czasy najazdów szwedzkich, zrywów narodowowyzwoleńczych i kasat będących jedną z form odwetu za inicjatywy patriotyczne polskiego duchowieństwa - zadecydowały o losie ogromnej liczby bezcennych księgozbiorów i archiwów, a także dzieł sztuki zdobiących wnętrza klasztorów i kościołów bernardyńskich, które po zamknięciu klasztorów ulegały rozproszeniu, zniszczeniu względnie włączane bywały do zbiorów prywatnych, kościelnych i państwowych. 
Muzeum Prowincji Ojców Bernardynów powstałe w Leżajsku stanowi rezultat starań podjętych w latach sześćdziesiątych obecnego stulecia o zabezpieczenie i wyeksponowanie ważniejszych pamiątek po zakonnikach i dobrodziejach, w tym także zabytków sztuki pochodzących z konwentów aktualnie funkcjonujących w kraju oraz placówek, które po II Wojnie Światowej weszły w obręb Związku Radzieckiego. Sprowadzone do Polski w wyniku repatriacji paramenty liturgiczne, detale nastaw ołtarzowych, obrazy i inne obiekty ruchomego wyposażenia poszczególnych świątyń i domów zakonnych, włączane bywały do nowych inwentarzy, w niektórych jednak przypadkach utraciwszy swą pierwotną przydatność, stawały się częścią niejednego podręcznego depozytu. W celu zachowania ich dla potomnych i zabezpieczenia cennych ruchomości wyłączonych z użytku w obrębie funkcjonujących dotąd konwentów w Polsce, postanowiono powołać do istnienia instytucję o charakterze muzealnym. Placówka tego typu, realizując wymienione wyżej cele, miała tym samym upowszechniać bernardyński dorobek kulturalny nagromadzony w ciągu wieków. Czynnikiem mobilizującym do tworzenia elementarnych podstaw legislacyjnych tejże instytucji były niewątpliwie, uwieńczone sukcesem, prace organizacyjne i inwentaryzacyjne podejmowane w latach 60-tych obecnego wieku na terenie klasztoru krakowskiego, które umożliwiły oddanie do użytku centralnego Archiwum Prowincji Ojców Bernardynów. 
Projekt założenia Muzeum Prowincji zatwierdzony został na kongregacji prowincjalnej w 1960 r. Do realizacji sformułowanych wtedy postulatów przystąpiono wszakże dopiero po kapitule prowincjalnej w 1963 r., podczas której uchwalono, by siedzibą mającej powstać instytucji były zabudowania Klasztoru Ojców Bernardynów w Leżajsku. Dnia 18 stycznia 1971 r. wyłoniono Komisję do Spraw Muzeum Prowincji, w skład której weszli: o. Aleksy Dębowski wikariusz Prowincji, o. Jan Berhmans Głowacki przełożony leżajskiego konwentu i o. Tadeusz Dudzic student historii sztuki na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Przewodniczącym powyższego gremium został o. Kajetan Grudziński ówczesny dyrektor Muzeum. 

Od czasu otwarcia zbiorów do 1978 r., z przerwami w latach 1973 i 1974, trwały prace konserwatorskie. Obiekty przeznaczone do ekspozycji sprowadzane były z różnych klasztorów Prowincji w trakcie trwania prac organizacyjnych i konserwatorskich. Pochodziły one ze Lwowa, Sokala, Zbaraża, Gwoźdźca, Husiatyna, Krystynopola, a także z Kalwarii Zebrzydowskiej, Krakowa, Tarnowa, Opatowa Kieleckiego, Łęczycy, Skępego, Radecznicy i Leżajska. Do zbiorów włączano początkowo głównie obrazy o treści religijnej, portrety dobrodziejów i znamienitych zakonników, rzeźby ołtarzowe i paramenty liturgiczne. W 1978 r. muzeum posiadało już około tysiąca eksponatów, w tym przeszło połowę pochodzących z repatriacji. O. Kajetan Grudziński piszący w 1978 r. sprawozdanie ze swej działalności stwierdza, że "zabytki z klasztorów wschodnich, które dochowały się do czasu utworzenia Muzeum Prowincji w Leżajsku, zostały w 90% zabezpieczone i eksponowane. Mając na względzie dalszy rozwój kierowanej przez siebie instytucji, wspominał o potrzebie odpowiedniej adaptacji pomieszczeń nad kaplicą Św. Dydaka, znajdującą się w obrębie jednej z XVII-wiecznych baszt fortyfikacji klasztornych. Jego zdaniem istniała możliwość zgromadzenia tam w przyszłości i zabezpieczenia przedmiotów "niezależnie od tego, czy będą w muzeum eksponowane". Wśród istotnych problemów organizacyjnych szczególnie ważne było wówczas to, "by dobrze obsłużyć zgłaszających się niemal codziennie zwiedzających". Muzeum nie posiadało stałej obsługi. Funkcję oprowadzających pełnili zakonnicy mieszkający w klasztorze leżajskim, którzy troszczyli się przede wszystkim o zaspokojenie potrzeb pielgrzymów korzystających z zakrystii. 
Ze sprawozdania sporządzonego w 1978 r. wynika, że Muzeum Prowincji Ojców Bernardynów zyskało już wtedy niemały rozgłos i uznanie znawców. Świadczą o tym wpisy dokonywane w Księdze Pamiątkowej Muzeum. Opinie te posiadały ogromne znaczenie dla organizatorów. W krótkim czasie swego istnienia muzeum stało się drugim po bazylice celem wypraw turystycznych do Leżajska. Początkowo zwiedzanie organizowano głównie wycieczkom mało liczebnym. W gronie przybywających nie brakowało od samego początku cudzoziemców. W 1975 r. zanotowano około sześćdziesiąt grup, w tym turystów ze Stanów Zjednoczonych, Kanady, Francji i Niemieckiej Republiki Demokratycznej. W 1976 r. wspomina się o dziewięćdziesięciu grupach, w roku następnym było ich już około sto dwadzieścia. We wpisach dominuje nuta zachwytu i podkreślanie znaczenia troski o piękno zachowanej przeszłości. 
Lata 80-te przyniosły sporo zmian. Sprawozdanie z 1984 r. pozwala sądzić, że muzeum posiadało wówczas ponad tysiąc eksponatów. W tym czasie wzbogaciło się ono o około pięćdziesiąt pozycji, głównie szat liturgicznych, które zostały zdeponowane w podręcznym magazynie. Przed 1984 rokiem niektóre sale ekspozycyjne, zwłaszcza znajdujące się na najwyższych kondygnacjach oraz główne drzwi wejściowe, otrzymały zabezpieczenie mechaniczne. Inwestycji tej patronował o. Bonawentura Misztal, ówczesny przełożony klasztoru leżajskiego. 
Dnia 28 sierpnia 1996 r. zmarł w Krakowie o. Kajetan Grudziński. Następcą o. Kajetana na urzędzie dyrektora muzeum został w 1988 r. o. dr Efrem Obruśnik. 

 

Niespodziewany wakat na urzędzie dyrektora muzeum nie wstrzymał jednak trwających od pewnego czasu działań reorganizacyjnych, którymi objęte zostały niektóre sale ekspozycyjne i część podpiwniczenia południowego skrzydła klasztoru. Celem żmudnych i szeroko zakrojonych prac było zaadaptowanie na potrzeby muzeum zabytkowych i bardzo atrakcyjnych z historycznego punktu widzenia podziemi. Już jesienią 1986 r. przeprowadzono gruntowne rozeznanie zawartości magazynów i depozytów muzealnych, a także brakowanie niektórych ciągów ekspozycyjnych. Przy tej sposobności sporządzono nowy spis całości zbiorów. Pracami kierował, studiujący jeszcze wówczas historię sztuki w Lublinie, o. Efrem Obruśnik. 
We wrześniu 1987 r. powołana została Komisja do Spraw Muzeum Prowincjalnego i Misyjnego, w skład której weszli: o. Oktawian Jusiak przełożony leżajskiego klasztoru w latach 1984-1990 i o. Efrem Obruśnik. Zadaniem wyłonionego gremium było przygotowanie programu działalności Muzeum Prowincji na najbliższe trzy lata, a także zgromadzenie i uporządkowanie ekspozycji o charakterze etnograficzno-historycznym, poświęconej szerokopojętej działalności misjonarzy bernardyńskich w Zairze, Argentynie i w innych krajach świata oraz kulturze żyjących tam ludów. 
W rezultacie działań reorganizacyjnych prowadzonych od 1989 r. do czasów obecnych Muzeum Prowincji Ojców Bernardynów w Leżajsku powiększone zostało kilkakrotnie. Stan taki jest implikacją prac remontowo-konserwatorskich i adaptacyjnych w dużej jednak mierze wynika z poszerzenia zasobu eksponatów pochodzących z terenów misyjnych i klasztorów bernardyńskich funkcjonujących na terenie kraju. Trwające od kilku lat prace inwentaryzacyjne, prowadzone pod kierunkiem fachowców, głównie przez studentów historii sztuki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w ramach praktyk wakacyjnych, nie pozwalają jeszcze na określenie dokładnej liczby eksponatów muzeum. Przekracza ono jednak znacznie stan istniejący do 1984 r. 
Głównym celem Muzeum Prowincji Ojców Bernardynów w Leżajsku jest w dalszym ciągu gromadzenie, konserwowanie, dokumentowanie, przechowywanie i udostępnianie bezcennych pamiątek zakonu, świadczących o wielowiekowych dziejach i wieloaspektowej działalności tej wspólnoty oraz ilustrujących na wybranych przykładach ważniejsze dziedziny dorobku wniesionego przez polskich obserwantów franciszkańskich w kulturę narodową. Cele te muzeum realizuje przez prezentowanie swych zbiorów przybywającym do Leżajska pielgrzymom i turystom, a także przez współpracę z innymi, podobnymi instytucjami kościelnymi i państwowymi w kraju i poza jego granicami polegającą m.in. na współudziale w organizowaniu wystaw czasowych. W swych poczynaniach muzeum zawdzięcza sporo życzliwej otwartości wielu ludzi, którzy świadczą bezinteresownie wieloraką pomoc na rzecz jego potrzeb.